تئوری تعارض چیست؟

تئوری تضاد که اولین بار توسط کارل مارکس ارائه شد، نظریه ای است مبنی بر اینکه جامعه به دلیل رقابت برای منابع محدود، در وضعیت تضاد همیشگی قرار دارد.

تئوری تضاد معتقد است که نظم اجتماعی با سلطه و قدرت حفظ می شود نه با اجماع و انطباق. بر اساس تئوری تضاد، کسانی که ثروت و قدرت دارند سعی می کنند به هر وسیله ممکن، به ویژه با سرکوب فقرا و ناتوانان، آن را حفظ کنند. یک فرض اساسی نظریه تعارض این است که افراد و گروه‌های درون جامعه تلاش می‌کنند تا ثروت و قدرت خود را به حداکثر برسانند.

تئوری تضاد یک نظریه اجتماعی سیاسی است که از کارل مارکس سرچشمه گرفته است. به دنبال توضیح وقایع سیاسی و اقتصادی بر حسب مبارزه مداوم بر سر منابع محدود است. مارکس در این مبارزه بر رابطه متخاصم بین طبقات اجتماعی، به ویژه رابطه بین صاحبان سرمایه - که مارکس آنها را "بورژوازی" می نامد - و طبقه کارگر که او آن را "پرولتاریا" می نامد، تأکید می کند. تئوری تضاد تأثیر عمیقی بر اندیشه قرن 19 و 20 داشت و تا به امروز همچنان بر بحث های سیاسی تأثیر می گذارد.

درک نظریه تعارض

تئوری تعارض به دنبال تبیین طیف وسیعی از پدیده های اجتماعی از جمله جنگ، انقلاب، فقر، تبعیض و خشونت خانگی بوده است. بیشتر تحولات اساسی در تاریخ بشر، مانند دموکراسی و حقوق مدنی، را به تلاش های سرمایه داری برای کنترل توده ها (در مقابل میل به نظم اجتماعی) نسبت می دهد. اصول اصلی نظریه تعارض مفاهیم نابرابری اجتماعی، تقسیم منابع و تضادهایی است که در بین طبقات مختلف اجتماعی-اقتصادی وجود دارد.

اصول اصلی نظریه تعارض می تواند بسیاری از انواع تعارضات اجتماعی را در طول تاریخ توضیح دهد. برخی از نظریه پردازان، مانند مارکس، معتقدند که تضاد اجتماعی نیرویی است که در نهایت موجب تغییر و توسعه در جامعه می شود.

نسخه مارکس از نظریه تضاد بر تضاد بین دو طبقه اولیه متمرکز بود. هر طبقه متشکل از گروهی از افراد است که با منافع متقابل و درجه خاصی از مالکیت دارایی محدود شده اند. مارکس در مورد بورژوازی نظریه پردازی کرد، گروهی که نماینده بخشی از اعضای جامعه بود که اکثریت ثروت و دارایی را در اختیار دارند. پرولتاریا گروه دیگر است: شامل کسانی می شود که طبقه کارگر یا فقیر محسوب می شوند.

با ظهور سرمایه داری، مارکس این نظریه را مطرح کرد که بورژوازی، اقلیت درون جمعیت، از نفوذ خود برای سرکوب پرولتاریا، طبقه اکثریت استفاده خواهد کرد. این طرز تفکر با یک تصویر مشترک مرتبط با مدل‌های جامعه مبتنی بر نظریه تعارض گره خورده است. طرفداران این فلسفه تمایل به آرایش هرمی از نظر نحوه توزیع کالاها و خدمات در جامعه دارند. در رأس هرم گروه کوچکی از نخبگان قرار دارند که شرایط و ضوابط را به بخش بزرگ‌تری از جامعه دیکته می‌کنند، زیرا کنترل زیادی بر منابع و قدرت دارند.

تئوری تعارض فرض می‌کند که نخبگان نظام‌هایی از قوانین، سنت‌ها و دیگر ساختارهای اجتماعی را به منظور حمایت بیشتر از سلطه خود و در عین حال ممانعت از پیوستن دیگران به صفوف خود برپا می‌کنند. 

مارکس این نظریه را مطرح کرد که وقتی طبقه کارگر و فقرا در معرض بدتر شدن شرایط قرار می‌گیرند، یک آگاهی جمعی آگاهی بیشتری را در مورد نابرابری افزایش می‌دهد و این به طور بالقوه منجر به شورش می‌شود. اگر پس از شورش، شرایط به نفع نگرانی های پرولتاریا تنظیم می شد، حلقه درگیری در نهایت تکرار می شد اما در جهت مخالف. بورژوازی در نهایت تبدیل به متجاوز و شورشگر خواهد شد و برای بازگشت ساختارهایی که قبلاً سلطه خود را حفظ می کردند، چنگ می زند.

مفروضات تئوری تعارض

نظریه تضاد کنونی دارای چهار فرض اولیه است که برای درک آنها مفید است: رقابت، انقلاب، نابرابری ساختاری و جنگ.

رقابت

نظریه پردازان تعارض بر این باورند که رقابت تقریباً در هر رابطه و تعامل انسانی یک عامل ثابت و گاهی اوقات یک عامل غالب است. رقابت در نتیجه کمبود منابع، از جمله منابع مادی - پول، دارایی، کالاها و موارد دیگر وجود دارد. فراتر از منابع مادی، افراد و گروه‌های درون یک جامعه برای منابع ناملموس نیز رقابت می‌کنند. اینها می تواند شامل اوقات فراغت، تسلط، موقعیت اجتماعی، شرکای جنسی و غیره باشد. نظریه پردازان تعارض فرض می کنند که رقابت پیش فرض است (به جای همکاری).

انقلاب

با توجه به فرضیه نظریه پردازان تعارض مبنی بر اینکه تعارض بین طبقات اجتماعی رخ می دهد، یکی از نتایج این تعارض یک رویداد انقلابی است. ایده این است که تغییر در پویایی قدرت بین گروه ها در نتیجه انطباق تدریجی اتفاق نمی افتد. بلکه به عنوان علامت درگیری بین این گروه ها ظاهر می شود. به این ترتیب، تغییرات در یک پویایی قدرت اغلب ناگهانی و در مقیاس بزرگ هستند، نه تدریجی و تکاملی.

نابرابری ساختاری

یک فرض مهم نظریه تعارض این است که روابط انسانی و ساختارهای اجتماعی همگی نابرابری قدرت را تجربه می کنند. به این ترتیب، برخی از افراد و گروه ها ذاتاً قدرت و پاداش بیشتری نسبت به دیگران کسب می کنند. به دنبال این، آن دسته از افراد و گروه‌هایی که از ساختار خاصی از جامعه سود می‌برند، تمایل دارند برای حفظ آن ساختارها به عنوان راهی برای حفظ و تقویت قدرت خود تلاش کنند.

جنگ

نظریه پردازان تعارض تمایل دارند که جنگ را به عنوان یک وحدت بخش یا "پاک کننده" جوامع ببینند. در تئوری تضاد، جنگ نتیجه یک درگیری تجمعی و فزاینده بین افراد و گروه ها و بین کل جوامع است. در شرایط جنگ، یک جامعه ممکن است به جهاتی یکپارچه شود، اما درگیری بین چندین جامعه همچنان باقی است. از سوی دیگر، جنگ ممکن است به پایان کلی یک جامعه نیز منجر شود.

ملاحظات خاص

مارکس سرمایه داری را بخشی از پیشرفت تاریخی نظام های اقتصادی می دانست. او معتقد بود سرمایه داری ریشه در کالاها یا چیزهایی دارد که خرید و فروش می شوند. برای مثال، او معتقد بود که نیروی کار نوعی کالاست. از آنجایی که کارگران کنترل یا قدرت کمی در سیستم اقتصادی دارند (به دلیل اینکه مالک کارخانه یا مواد نیستند)، ارزش آنها می تواند در طول زمان کاهش یابد. این می تواند عدم تعادل بین صاحبان مشاغل و کارگران آنها ایجاد کند که در نهایت می تواند منجر به درگیری های اجتماعی شود. او معتقد بود که این مشکلات در نهایت از طریق یک انقلاب اجتماعی و اقتصادی برطرف خواهد شد.

اقتباس از نظریه تعارض مارکس

ماکس وبر، جامعه شناس، فیلسوف، حقوقدان و اقتصاد سیاسی آلمانی، بسیاری از جنبه های نظریه تضاد مارکس را پذیرفت و بعداً برخی از ایده های مارکس را اصلاح کرد. وبر معتقد بود که تعارض بر سر مالکیت به یک سناریوی خاص محدود نمی شود. بلکه معتقد بود که در هر لحظه و در هر جامعه لایه های متعددی از تعارض وجود دارد.

باورهای وبر در مورد تعارض فراتر از عقاید مارکس است، زیرا آنها نشان می‌دهند که برخی از اشکال تعامل اجتماعی، از جمله تعارض، باعث ایجاد باورها و همبستگی بین افراد و گروه‌های درون یک جامعه می‌شود. به این ترتیب، واکنش‌های یک فرد به نابرابری ممکن است بسته به گروه‌هایی که با آنها مرتبط هستند متفاوت باشد. آیا آنها کسانی را که در قدرت هستند مشروع می دانند و غیره

نظریه پردازان تعارض اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم به گسترش نظریه تعارض فراتر از طبقات سخت اقتصادی مطرح شده توسط مارکس ادامه دادند، اگرچه روابط اقتصادی یکی از ویژگی های اصلی نابرابری بین گروه ها در شاخه های مختلف نظریه تضاد است. تئوری تضاد در نظریه‌های مدرن و پست مدرن درباره نابرابری جنسی و نژادی، مطالعات صلح و تعارض، و انواع متعددی از مطالعات هویتی که در دهه‌های گذشته در سراسر دانشگاه‌های غرب مطرح شده‌اند، بسیار تأثیرگذار است.