طبقه متوسط در چین؛ فرصت ها و چالش ها

طبقه متوسط در چین در چند دهه گذشته به دلیل رشد اقتصادی قابل توجه این کشور به سرعت در حال گسترش بوده است. به طور سنتی، چین جامعه ای با جمعیت زیادی که به کشاورزی مشغول بودند، داشت. با این حال، با اجرای اصلاحات اقتصادی و باز شدن بازارها در اواخر قرن بیستم، چین شهرنشینی و صنعتی شدن بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد که منجر به ظهور طبقه متوسط قابل توجهی شد.

در دهه 1950، بیش از 90 درصد از طبقه متوسط جهانی در اروپا و آمریکای شمالی ساکن بودند. امروزه بیش از 20 درصد در چین زندگی می کنند.

در سال 2000، طبقه متوسط چین تنها سه درصد از جمعیت آن را تشکیل می داد. تا سال 2018، این تعداد به بیش از نیمی از جمعیت، نزدیک به 707 میلیون نفر رسیده بود. بر اساس برخی تخمین ها تا سال 2027 جمعیت طبقه متوسط چین به 1.2 میلیارد چینی می رسد که یک چهارم کل جهان را تشکیل می دهد.

سرانه درآمد ناخالص ملی چین از سال 2000 بیش از ده برابر شده است و در سال 2019 به 10410 دلار رسیده است. اگرچه این رقم به طور قابل توجهی کمتر از میانگین 43861 دلاری اقتصادهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) است که شامل کشورهای توسعه یافته ای همچون اتریش، بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، آلمان، یونان، ایسلند، ایرلند، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال، اسپانیا، سوئد، سوئیس، ترکیه، انگلیس و آمریکا می شود، اما سرانه تولید ناخالص داخلی چین در میان کشورهای عضو بریکس در بالاترین سطح قرار دارد. در سال 2019، سرانه درآمد ناخالص ملی چین از برزیل (9130 دلار)، آفریقای جنوبی (6040 دلار)، هند (2130 دلار) و روسیه پیشی گرفت. 

عوامل رشد طبقه متوسط در چین

عوامل متعددی در رشد طبقه متوسط در چین نقش داشته است:

اصلاحات اقتصادی: اصلاحات اقتصادی دنگ شیائوپینگ در اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980، پایه گذار چین از یک اقتصاد برنامه ریزی شده متمرکز به یک اقتصاد مبتنی بر بازار را ایجاد کرد. این امر منجر به رشد بی‌سابقه اقتصادی، ایجاد شغل و فرصت‌های درآمدی به‌ویژه در مناطق شهری شد.

شهرنشینی: شهرنشینی سریع چین با مهاجرت میلیون‌ها نفر از ساکنان روستایی به شهرها در جستجوی چشم‌اندازهای شغلی بهتر تقویت شده است. این تغییر جمعیتی نه تنها باعث رشد اقتصادی شده، بلکه گسترش طبقه متوسط را نیز تسهیل کرده است، زیرا ساکنان شهرها تمایل به داشتن درآمدهای بالاتر و دسترسی بیشتر به فرصت های تحصیلی و شغلی دارند.

آموزش: دولت چین سرمایه گذاری در آموزش را در اولویت قرار داده است که در نتیجه نیروی کار تحصیلکرده تر و تعداد فزاینده ای از متخصصان ماهر تربیت شده است. سطح تحصیلات عالی در میان جمعیت به بسیاری از افراد این امکان را داده تا مشاغلی با درآمد بهتر را به دست آورند و از نردبان اجتماعی-اقتصادی بالا بروند.

سیاست‌های دولت: سیاست‌های مختلف دولت، مانند اصلاحات مالیاتی، برنامه‌های رفاه اجتماعی، و ابتکارات برای تحریک مصرف داخلی، از گسترش طبقه متوسط و ارتقای تحرک اجتماعی حمایت کرده‌اند.

تقسیم بندی طبقه متوسط در چین

طبقه متوسط چین را می توان به طور کلی به دو گروه طبقه بندی کرد: طبقه متوسط رو به بالا و طبقه متوسط پایین.

طبقه متوسط رو به بالا

این بخش شامل افراد حرفه ای، کارآفرین، و کارگران رده بالای یقه سفید است که از درآمد نسبتاً بالا و استاندارد زندگی راحت برخوردار هستند. آنها معمولاً در مناطق شهری، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند پکن، شانگهای و شنژن زندگی می کنند.

بسیاری از این گروه به مدارج تحصیلی عالی دست یافته اند و سمت های مدیریتی یا اجرایی در شرکت های چند ملیتی، سازمان های دولتی یا شرکت های موفق داخلی دارند. آن‌ها درآمد قابل تصرفی برای خرید کالاهای لوکس، مسافرت، تحصیل فرزندانشان و فرصت‌های سرمایه‌گذاری دارند که به رشد بازار مصرف چین کمک می‌کند.

طبقه متوسط پایین

این بخش شامل افرادی با درآمد متوسط و مشاغل کمتر معتبر است، مانند کارمندان اداری، صاحبان مشاغل کوچک، کارگران ماهر و کارمندان صنعت خدمات. آنها اغلب در مناطق شهری نیز زندگی می کنند، اما ممکن است در مناطق حومه شهر و روستا نیز یافت شوند. 

در حالی که درآمد آنها ممکن است به اندازه درآمدهای طبقه متوسط بالا نباشد، آنها شاهد بهبود قابل توجهی در استانداردهای زندگی و دسترسی به آموزش، مراقبت های بهداشتی و کالاهای مصرفی در مقایسه با نسل های قبلی بوده اند. طبقه متوسط پایین بخش قابل توجهی از پایه مصرف کننده چین را تشکیل می دهد و برای هدایت مصرف داخلی بسیار مهم است.

رفتار طبقه متوسط چین

طبقه متوسط چین از نظر مصرف کالاها و خدمات، شروع به رفتاری مشابه با همتایان خود در سراسر جهان کرده است. 

چین در حال حاضر بزرگترین بازار مصرف طبقه متوسط در جهان را تشکیل می دهد و یک بازار مهم برای شرکت های بزرگ چند ملیتی است.

از سال 2000، ضریب نفوذ اینترنت چین به شدت افزایش یافته است و از 1.8 درصد جمعیت به 54.3 درصد در سال 2017 رسید. اگرچه این میزان از برخی اقتصادهای پیشرفته مانند کره جنوبی (95.1 درصد) و ایالات متحده (75.2 درصد) بسیار کمتر است اما به طور قابل توجهی بالاتر از نرخ هند (34.4 درصد) می باشد.

البته نرخ نفوذ اینترنت در شهرهای چین به طور قابل توجهی بالاتر است. بر اساس گزارش مرکز اطلاعات شبکه اینترنت چین، ضریب نفوذ اینترنت در میان ساکنان شهری تا ژوئن 2020 به 76.4 درصد رسیده است، در حالی که این میزان در میان ساکنان روستایی 52.3 درصد است.

افزایش دسترسی به اینترنت باعث رشد سریع بازار تجارت الکترونیک چین شده است که در حال حاضر بزرگترین بازار در جهان است. در سال 2020، ارزش بازار تجارت الکترونیک چین نزدیک به 2.1 تریلیون دلار بود که بیش از سه برابر بزرگتر از کل بازار تجارت الکترونیک اروپا است. 

امکانات اقتصادی بیشتر فرصت های آموزشی جدیدی نیز ایجاد کرده است. بین سال‌های 2000 تا 2018، ثبت‌نام سالانه در آموزش عالی بیش از هفت برابر شد و از 7.6 درصد به 53.8 درصد رسید. 

همچنین بسیاری از دانش‌آموزان طبقه متوسط بویژه رو به بالا برای تحصیل به خارج از کشور هجوم می‌آورند. تعداد دانشجویان خروجی سالانه از حدود 285000 نفر در سال 2010 به بیش از 662000 در سال 2018 رسید که بیشتر آنها برای تحصیل به ایالات متحده، بریتانیا، استرالیا و کانادا رفتند.

گردشگری چین، چه در داخل چین و چه در خارج از کشور، افزایش چشمگیری داشته است. در داخل کشور، گردشگران چینی در سال 2018، 5.5 میلیارد بازدید داشته اند و بیش از 773 میلیارد دلار هزینه کرده اند. در حالی که این ارقام در سال 2000 تنها به 744 میلیون گردشگر داخلی و 38.4 میلیارد دلار هزینه گردشگری رسید.

مخارج سالانه مسافران چینی در خارج از کشور نیز به همین ترتیب رشد کرد و از 14.2 میلیارد دلار در سال 2000 به بیش از 277.2 میلیارد دلار در سال 2018 افزایش یافت.

مسافران چینی عمدتاً از کشورهای آسیایی از جمله ژاپن، تایلند و کره جنوبی بازدید می کنند، اما آنها دورتر نیز سفر می کنند. طبق گزارش اداره تجارت بین‌الملل ایالات متحده، حدود سه میلیون بازدیدکننده چینی در سال 2018 به ایالات متحده سفر کردند و چین را به پنجمین منبع بزرگ گردشگران به ایالات متحده تبدیل کرد.

اگرچه فعالیت مصرف کنندگان چینی در حال فراتر رفتن و پیشی گرفتن از سایر کشورها است اما خانوارهای چینی سهم بسیار بیشتری از درآمد خود (36.1 درصد) را نسبت به خانوارهای سایر اقتصادهای بزرگ مانند آلمان (10.2 درصد) و ایالات متحده (7 درصد) و بریتانیا (1.7 درصد) در سال 2016 پس انداز کردند. 

طبقه متوسط در آمریکا؛ بین رویاهای بزرگ و واقعیت‌های پیچیده

چگونگی شکل‌گیری و رشد طبقه متوسط در ایران

معایب رشد طبقه متوسط در چین

گسترش طبقه متوسط چین انبوهی از چالش های جدید زیست محیطی، جمعیتی و اجتماعی را به همراه داشته است. از آنجایی که طبقه متوسط به رشد خود ادامه می دهد، دولت چین برای رسیدگی به این چالش ها با تقاضاهای زیادی مواجه است.

افزایش سطح مصرف طبقه متوسط به تنش های محیطی کمک کرده است. افزایش خرید وسایل نقلیه، مصرف بیشتر بنزین و گسترش شهرها منجر به انتشار بیشتر CO2 و افزایش سطح آلودگی هوا می شود. این اقدام دولت چین را برانگیخته است، از جمله تلاش برای افزایش تولید انرژی تجدیدپذیر و تعهد برای خنثی کردن چین از کربن تا سال 2060.

ترجیحات غذایی نیز تغییر کرده است. افزایش مصرف پروتئین حیوانی در میان طبقه متوسط، تولیدات کشاورزی را افزایش داده و فشار قابل توجهی بر محیط زیست وارد کرده است. این تغییر در رژیم غذایی طبقه متوسط، همراه با سبک زندگی بی تحرک که اغلب با مشاغل با درآمد بالاتر همراه است، منجر به افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی شده است.

بیماری‌های مزمن و غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی و دیابت در چین در حال افزایش هستند و درمان آنها اغلب پرهزینه است. از سال 2000 تا 2018، هزینه های سالانه مراقبت های بهداشتی از 55.5 میلیارد دلار (4.6 درصد تولید ناخالص داخلی) به 893.5 میلیارد دلار (6.6 درصد از تولید ناخالص داخلی) افزایش یافته است.

به طور کلی، طبقه متوسط چین نشان دهنده یک بخش متنوع و پویا از جامعه است که نقش مهمی در رشد اقتصادی، هزینه های مصرف کننده و تغییرات اجتماعی در چین ایفا می کند. با این حال، چالش‌هایی مانند نابرابری درآمد، افزایش هزینه‌های زندگی و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و مسکن مقرون‌به‌صرفه همچنان موضوعات مهمی هستند که سیاست‌گذاران همچنان به آن رسیدگی می‌کنند.