توسعه بریکس: همکاری‌های جنوب - جنوب در عصر جهانی شدن

سازمان بریکس

بریکس (BRICS) یا سازمان قدرت های اقتصادی نوظهور یک تشکل بین‌المللی است که توسط پنج کشور از قاره‌های مختلف، به عنوان یک گروه اقتصادی و سیاسی، تشکیل شده است. 

نام این سازمان بر اساس به هم پیوستن حروف اول اعضای آن یعنی Brazil- Russia- India- China- South Africa تشکیل شده است.

سازمان بریکس را می توان نوعی مقابله با فرایند جهانی شدن و سازمان های سیاسی و اقتصادی تحت سلطه غرب و تاکید بر سازمان های منطقه ای و بین المللی دانست. هدف اصلی ایجاد سازمان بریکس، تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین کشورهای عضو و توسعه پایدار آن‌ها است.

بریکس به عنوان یک تشکل بین‌المللی، در حوزه‌های مختلفی از جمله اقتصاد، سیاست خارجی، امنیت و توسعه همکاری می‌کند. این سازمان برنامه‌ها و پروژه‌های مشترکی را در زمینه‌هایی مانند تجارت، سرمایه‌گذاری، انرژی، فناوری، امنیت اطلاعات و آموزش و پژوهش انجام می‌دهد.

با نگاهی به وسعت جغرافیایی، جمعیت و منابع کشورهای عضو بریکس می توان به توان تاثیرگذاری بالای آن در معادلات جهانی پی برد. در واقع بریکس یک بلوک قدرتمند در برابر قدرت های غربی می باشد. 

تاریخچه بریکس

نطفه اولیه بریکس در سال 2006 در نیویورک و در تماس بین نمایندگان برزیل، روسیه، چین و هند منعقد شد. وزرای امور خارجه کشورهای برزیل، روسیه ، هند و چین در حاشیه شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، گفتگوهای مقدماتی را برای تأسیس این گروه آغاز کردند. 

برزیل، روسیه، هند و چین در سال 2009 پیمانی را بنیان نهادند که بریک (BRIC) نام گرفت که از حروف اول نام این کشورها (برزیل ، روسیه ، هند و چین) ایجاد شد اما با پیوستن آفریقای جنوبی به این سازمان دسامبر سال 2011، نام این اتحادیه به بریکس (BRICS) تغییر کرد. 

کشورهای بریکس پیشروترین اقتصادهای نوظهور جهان هستند. به ویژه در دهه اخیر، آنها با رشد سریع اقتصادی و صنعتی شدن مشخص شده اند. این کشورها با هم بیش از 40 درصد از جمعیت جهان و یک چهارم اقتصاد جهانی را تشکیل می دهند.

نام بریکس اولین بار  با ترکیب حروف اول این کشورها که هنوز شامل آفریقای جنوبی نمی شد، در مقاله ای در سال 2001 با عنوان «جهان به بریک های اقتصادی بهتر نیاز دارد» توسط جیم اونیل اقتصاددان ارشد مؤسسه مشهور گلدمن ساکس مطرح شد. او در این مقاله بر پتانسیل رشد برزیل، روسیه، هند و چین تاکید داشت.

در سال 2023 و در کشور آفریقای جنوبی به عنوان میزبان با عضویت شش کشور ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و آرژانتین به عنوان اعضای جدید این گروه موافقت شد و اعضای بریکس به 11 کشور افزایش یافت.

اهداف سازمان بریکس

اهداف اصلی بریکس همکاری، توسعه و نفوذ در امور بین المللی است. اهداف شامل همکاری اقتصادی، تامین مالی توسعه، هماهنگی سیاسی، مبادلات اجتماعی و فرهنگی، فناوری و نوآوری، توسعه پایدار و صلح و امنیت است.

اما مهمترین هدف سازمان این است تا بستری را برای اعضای خود فراهم کند تا نظم جهانی تحت سلطه ایالات متحده و متحدان غربی آن را به چالش بکشند.

اعضای بریکس و کشورهایی که خواستار عضویت در آن هستند بریکس را جایگزینی برای نهادهای سیاسی و بویژه مالی می دانند که تحت سلطه قدرت های سنتی غربی هستند و امیدوارند عضویت در این سازمان مزایایی از جمله تامین مالی توسعه و افزایش تجارت و سرمایه گذاری را برای آنها داشته باشد. 

کشورهای عضو بریکس در حال تبدیل به اهداکنندگان سرمایه و بالطبع شرکای بالقوه در کشورهای کمتر توسعه یافته هستند. در واقع نقش کشورهای بریکس در امور جهانی از نقش کشورهای در حال توسعه که دریافت کننده کمک بودند به کمک کنندگان قابل توجهی از کمک در حال تغییر است. 

آنچه بریکس در عرصه جهانی در حال شکل دادن به آن است تقویت همکاری در بین کشورهای جنوب با یکدیگر است. در این همکاری ها کشورهای بریکس که کشورهای با اقتصادهای توسعه یافته تر هستند با کمک و سرمایه گذاری ها مختلف در کشورهای کمتر توسعه یافته در حال تغییر شکل همکاری های بین المللی و کمرنگ کردن نقش سنتی کشورها و سازمان های غربی هستند.

اگرچه کشورهای بریکس به سطح صنعتی شدنی که مشخصه اهداکنندگان سنتی کمک است نرسیده اند و هنوز هم درگیر نابرابری و فقر مداوم هستند اما آنها شروع به پرداخت سرمایه گذاری قابل توجه و کمک های خارجی به سایر کشورهای در حال توسعه کرده اند. 

به عنوان مثال، آفریقای جنوبی به اقتصاد پیشرو در آفریقا تبدیل شده است، و به این ترتیب، انتظار می رود که تلاش های صلح و امنیت را  در این قاره رهبری کند، یکپارچگی اقتصادی منطقه ای را ارتقا دهد و پروژه های توسعه را تامین مالی کند.

به طور مشابه، برزیل و هند شروع به اعمال نفوذ بر همسایگان کمتر توسعه یافته خود کرده اند و چین در حال تبدیل شدن به منبع اصلی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه است.

این تغییرات منجر به به اصطلاح "همکاری جنوب-جنوب" می شود که نه تنها روابط بین کشورهای در حال توسعه را اصلاح می کند، بلکه روابط بین کشورهای در حال توسعه و صنعتی را نیز تغییر می دهد.