درک مفهوم هزینه فرصت: کلید طلایی بهینه‌ سازی تصمیم‌ های اقتصادی

مقدمه

تصمیم‌گیری در زندگی، چه در سطح فردی و چه در سطح کلان اقتصادی، همواره با انتخاب و ترجیح یک گزینه بر دیگری همراه است. در پس هر انتخاب، چیزی که از دست می‌دهیم یا به‌اصطلاح «فدای» گزینه انتخابی می‌شود، مفهومی کلیدی به نام هزینه فرصت را شکل می‌دهد. این مفهوم، اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسد، اما یکی از اساسی‌ترین اصول علم اقتصاد به شمار می‌آید و پایه و اساس تحلیل‌های اقتصادی و مدیریت منابع است.

هزینه فرصت، به زبان ساده، ارزش بهترین گزینه‌ای است که هنگام انتخاب یک تصمیم، آن را کنار می‌گذاریم. به‌عنوان مثال، اگر شما زمان خود را صرف ادامه تحصیل کنید، هزینه فرصت این انتخاب می‌تواند درآمدی باشد که در همان زمان با کار کردن به‌دست می‌آوردید. این مفهوم به ما کمک می‌کند تا درک کنیم هر تصمیمی، حتی کوچک‌ترین تصمیم‌ها، بهایی پنهان دارد که باید آن را در ارزیابی‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود لحاظ کنیم.

اقتصاددانان کلاسیک و نئوکلاسیک بر این باور بودند که درک صحیح از هزینه فرصت، کلید تخصیص بهینه منابع کمیاب است. چه در سطح یک فرد که در حال انتخاب شغل یا سرمایه‌گذاری است، چه در سطح یک سازمان که باید تصمیم بگیرد کدام پروژه بیشترین بازدهی را خواهد داشت، یا حتی در سطح دولت که سیاست‌های کلان سرمایه‌گذاری و توسعه را تدوین می‌کند، هزینه فرصت نقش تعیین‌کننده‌ای در بهینه‌سازی نتایج ایفا می‌کند.

با وجود اهمیت بالای این مفهوم، بسیاری از افراد و حتی برخی مدیران و تصمیم‌گیران، آگاهی کافی نسبت به آن ندارند یا در ارزیابی‌های خود آن را به‌درستی در نظر نمی‌گیرند. این غفلت می‌تواند به تخصیص نادرست منابع، کاهش کارایی و از دست دادن فرصت‌های ارزشمند منجر شود.

در این مقاله، تلاش می‌کنیم تا به شکلی جامع و تحلیلی، مفهوم هزینه فرصت را از دیدگاه نظری و کاربردی بررسی کنیم. ابتدا به تعریف دقیق و منشأ آن در علم اقتصاد می‌پردازیم، سپس انواع هزینه فرصت، کاربردهای عملی در تصمیم‌گیری‌های مختلف، و در نهایت چالش‌ها و محدودیت‌های آن را توضیح خواهیم داد. این مسیر، به ما کمک می‌کند تا بهتر بفهمیم چگونه می‌توانیم با شناخت هزینه فرصت، تصمیمات آگاهانه‌تر و کارآمدتری بگیریم.

تعریف دقیق هزینه فرصت و منشأ آن در اقتصاد

تعریف کلاسیک و مدرن هزینه فرصت

هزینه فرصت (Opportunity Cost) به‌عنوان یکی از مفاهیم بنیادین اقتصاد، به ارزش بهترین جایگزین از دست‌رفته در نتیجه انتخاب یک گزینه خاص اشاره دارد. به زبان ساده، هر تصمیمی که اتخاذ می‌کنیم، همواره به معنی صرف‌نظر کردن از فرصت‌های دیگر است. این مفهوم، برخلاف هزینه‌های مالی صریح، اغلب نامرئی و پنهان است، اما اثرات آن می‌تواند بسیار مهم و تعیین‌کننده باشد.

اقتصاددانان کلاسیک، به‌ویژه آدام اسمیت و دیوید ریکاردو، بر اهمیت استفاده بهینه از منابع کمیاب تأکید داشتند و مفهوم هزینه فرصت را به‌صورت غیرمستقیم در تحلیل‌های خود مطرح می‌کردند. با این حال، این نظریه به‌طور مشخص‌تر در اقتصاد نئوکلاسیک، به‌ویژه توسط فردریک فون ویزر (Friedrich von Wieser) اقتصاددان اتریشی، در اواخر قرن نوزدهم تبیین و توسعه یافت. او برای اولین بار به‌طور صریح بیان کرد که ارزش واقعی هر کالا یا تصمیم، هزینه فرصت آن است؛ یعنی آنچه باید از آن صرف‌نظر کرد تا بتوان انتخاب انجام داد.

در نگاه مدرن، هزینه فرصت نه‌تنها شامل هزینه‌های مالی بلکه شامل منافع غیرمالی مثل زمان، رضایت روانی یا فرصت‌های یادگیری نیز می‌شود. این نگاه گسترده‌تر کمک می‌کند تا افراد و سازمان‌ها هنگام تصمیم‌گیری، طیف وسیع‌تری از هزینه‌ها و منافع را در نظر بگیرند.

تاریخچه و منشأ نظریه

منشأ اصلی نظریه هزینه فرصت به بحث‌ها و جدل‌های اقتصاددانان در دوران انقلاب صنعتی برمی‌گردد، زمانی‌که تخصیص بهینه منابع به مسأله‌ای حیاتی تبدیل شد. در آن دوران، تولیدکنندگان باید تصمیم می‌گرفتند که منابع محدود خود را به کدام خط تولید یا کدام بازار اختصاص دهند تا حداکثر منفعت حاصل شود.

اقتصاددانان نئوکلاسیک با مطرح کردن مفاهیم انتخاب و کمیابی، سعی کردند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی را علمی‌تر و منطقی‌تر کنند. نظریه هزینه فرصت نیز در همین چارچوب متولد شد تا نشان دهد در هر تصمیم، آنچه فدای گزینه انتخابی می‌شود، ارزش واقعی انتخاب ما را مشخص می‌کند.

این رویکرد بعدها در نظریه‌های مدرن مدیریت، سیاست‌گذاری عمومی و حتی علوم رفتاری (Behavioral Economics) نیز وارد شد. امروزه هزینه فرصت به‌عنوان ابزاری کلیدی در تحلیل‌های هزینه–فایده (Cost-Benefit Analysis)، تحلیل پروژه‌های سرمایه‌گذاری، مدیریت زمان و حتی ارزیابی سیاست‌های کلان اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نقش کلیدی در تحلیل‌های اقتصادی

شناخت و درک هزینه فرصت به افراد، مدیران و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهینه‌تری اتخاذ کنند. برای مثال، یک مدیر کارخانه هنگام تصمیم به راه‌اندازی یک خط تولید جدید، باید منافع و درآمد بالقوه‌ای که از پروژه‌های جایگزین (مثل توسعه بازار یا تحقیق و توسعه) از دست می‌دهد را محاسبه کند.

همچنین، در سطح فردی، انتخاب بین ادامه تحصیل و شروع به کار، نمونه واضحی از ارزیابی هزینه فرصت است. اگر فرد به جای ادامه تحصیل وارد بازار کار شود، درآمد فعلی به‌دست می‌آورد، اما ممکن است فرصت کسب مهارت‌های بیشتر و درآمد بالاتر در آینده را از دست بدهد.

این تحلیل‌ها نشان می‌دهند که هزینه فرصت تنها یک مفهوم تئوریک نیست، بلکه در هر لحظه از زندگی شخصی و حرفه‌ای، حضوری بسیار واقعی و تأثیرگذار دارد.

انواع هزینه فرصت

یکی از نکات مهم درک مفهوم هزینه فرصت، آگاهی از انواع آن و تفکیک میان شکل‌های مختلف هزینه‌ای است که در تصمیم‌گیری‌ها با آن مواجه می‌شویم. به‌طور کلی، هزینه فرصت به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: هزینه فرصت صریح (Explicit Opportunity Cost) و هزینه فرصت ضمنی یا پنهان (Implicit Opportunity Cost). هر یک از این دسته‌ها در تصمیم‌گیری‌های فردی، کسب‌وکارها و سیاست‌گذاری‌های کلان اهمیت بسیار زیادی دارند.

هزینه فرصت صریح (Explicit Opportunity Cost)

هزینه فرصت صریح، به هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که به‌طور مستقیم و قابل مشاهده‌اند. این هزینه‌ها به‌راحتی در دفاتر مالی یا حساب‌های شخصی قابل ثبت و پیگیری هستند و معمولاً در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی اولین چیزی است که مدنظر قرار می‌گیرد.

برای مثال، فرض کنید فردی تصمیم دارد ۵۰ میلیون تومان سرمایه خود را در یک پروژه خاص سرمایه‌گذاری کند. اگر او این مبلغ را در بانک سپرده‌گذاری می‌کرد، می‌توانست سالانه ۲۰ درصد سود دریافت کند. بنابراین، سود بانکی از دست‌رفته، یک هزینه فرصت صریح است که باید در ارزیابی اقتصادی پروژه لحاظ شود.

در کسب‌وکارها نیز، هنگام انتخاب یک پروژه یا تولید یک محصول خاص، سود از دست‌رفته پروژه‌های جایگزین، به‌عنوان هزینه فرصت صریح در تحلیل‌های مالی ثبت می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از مدیران مالی هنگام تصمیم‌گیری، ابتدا به هزینه فرصت صریح توجه می‌کنند، زیرا به‌صورت مستقیم و شفاف در نتایج مالی قابل مشاهده است.

هزینه فرصت ضمنی یا پنهان (Implicit Opportunity Cost)

بر خلاف هزینه فرصت صریح، هزینه فرصت ضمنی یا پنهان به هزینه‌هایی اشاره دارد که کمتر قابل مشاهده یا اندازه‌گیری دقیق هستند. این هزینه‌ها معمولاً شامل زمان، انرژی، تجربه یا فرصت‌های غیرمالی هستند که در فرآیند تصمیم‌گیری از دست می‌روند.

به‌عنوان نمونه، فرض کنید فردی تصمیم می‌گیرد به‌جای ورود به بازار کار، دو سال وقت خود را صرف ادامه تحصیل کند. در این حالت، درآمدی که می‌توانست در طول این دو سال به‌دست آورد، به‌عنوان هزینه فرصت ضمنی مطرح می‌شود. هرچند این هزینه به‌صورت مستقیم از حساب بانکی فرد برداشت نمی‌شود، اما از نظر اقتصادی ارزش قابل توجهی دارد.

در سازمان‌ها، وقتی یک مدیر وقت خود را به بررسی پروژه‌ای اختصاص می‌دهد و در نتیجه از فرصت رسیدگی به پروژه‌های دیگر بازمی‌ماند، این زمان از دست‌رفته یک هزینه فرصت ضمنی است. توجه به این نوع هزینه به‌ویژه در تصمیمات راهبردی و بلندمدت اهمیت بسیار زیادی دارد.

اهمیت شناسایی هر دو نوع هزینه

تفاوت میان هزینه فرصت صریح و ضمنی، مدیران، کارآفرینان و حتی افراد عادی را ملزم می‌کند که در تصمیم‌گیری‌های خود نگاه جامع‌تری داشته باشند. اغلب، افراد فقط هزینه‌های صریح را در نظر می‌گیرند و هزینه‌های ضمنی را نادیده می‌گیرند، در حالی‌که این بخش از هزینه فرصت می‌تواند اثرات بلندمدتی بر کارایی و موفقیت داشته باشد.

اقتصاددانان توصیه می‌کنند پیش از اتخاذ هر تصمیم مهم، باید به‌طور دقیق هزینه فرصت هر دو نوع تحلیل و در نظر گرفته شود. این کار به افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند تا منابع کمیاب خود را به بهترین شکل ممکن تخصیص دهند و از پشیمانی‌های آینده جلوگیری کنند.

شناخت انواع هزینه فرصت، ابزاری کلیدی در ارزیابی گزینه‌ها و انتخاب بهترین مسیر است. درک صحیح این مفهوم، تنها محدود به مدیران و سیاست‌گذاران نیست، بلکه برای هر فردی که به دنبال بهینه‌سازی زمان، پول و فرصت‌های زندگی خود است، ضروری به شمار می‌آید.

اهمیت هزینه فرصت در تصمیم‌گیری اقتصادی

تصمیم‌گیری در دنیای اقتصاد، همواره با تخصیص منابع کمیاب همراه است؛ منابعی چون زمان، سرمایه، نیروی انسانی یا حتی انرژی ذهنی. از آن‌جا که استفاده از این منابع در یک مسیر به معنی صرف‌نظر کردن از استفاده آن‌ها در مسیرهای دیگر است، مفهوم هزینه فرصت به عنوان ابزاری تحلیلی برای سنجش کارایی تصمیم‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

در تصمیم‌گیری‌های فردی

در سطح فردی، انسان‌ها به‌صورت روزمره با انتخاب‌های متعددی مواجه‌اند: کار یا ادامه تحصیل؟ خرید یا پس‌انداز؟ مصرف فوری یا سرمایه‌گذاری بلندمدت؟ در همه این موارد، تحلیل هزینه فرصت می‌تواند راهنمای بسیار دقیقی برای انتخاب بهتر باشد.

برای مثال، فردی که تصمیم به ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد می‌گیرد، در واقع از درآمدی که می‌توانست طی آن دوره کسب کند صرف‌نظر می‌نماید. اگر آینده شغلی و درآمد بلندمدت پس از تحصیل، به‌طور قابل توجهی بالاتر باشد، این تصمیم توجیه‌پذیر است. اما در غیر این‌صورت، هزینه فرصتِ از دست دادن درآمد ممکن است بیشتر از منافع تحصیل باشد.

همین منطق در انتخاب‌های روزمره مانند خرید یک وسیله لوکس نیز قابل اعمال است. زمانی که شما تصمیم می‌گیرید گوشی گران‌قیمتی بخرید، در واقع از فرصت استفاده آن پول در زمینه‌ای دیگر مانند سرمایه‌گذاری، آموزش یا حتی پس‌انداز برای موقعیت‌های ضروری آینده صرف‌نظر کرده‌اید.

در تصمیم‌گیری‌های سازمانی و کسب‌وکار

در سطح سازمانی، تحلیل هزینه فرصت نقشی محوری در ارزیابی پروژه‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و استفاده از منابع دارد. مدیران باید به‌صورت مستمر این سؤال را مطرح کنند که "اگر منابع خود را در این پروژه خاص سرمایه‌گذاری کنیم، از چه فرصت‌های جایگزینی چشم‌پوشی کرده‌ایم؟"

فرض کنید یک شرکت تصمیم دارد سرمایه‌ای ۵۰ میلیارد تومانی را به توسعه خط تولید جدیدی اختصاص دهد. هزینه فرصت این تصمیم، می‌تواند سود از دست‌رفته‌ای باشد که شرکت با سرمایه‌گذاری این مبلغ در بازارهای دیگر یا توسعه محصولات پرفروش‌تر خود به‌دست می‌آورد.

در واقع، شرکت‌هایی که تحلیل هزینه فرصت را به‌درستی انجام می‌دهند، توان رقابتی بالاتری دارند، زیرا با تخصیص منابع به گزینه‌هایی که بیشترین بازده نسبی را دارند، می‌توانند عملکرد مالی و استراتژیک خود را بهینه‌ کنند.

در سیاست‌گذاری اقتصادی و تصمیمات کلان

دولت‌ها نیز، در مقام بزرگ‌ترین نهاد تصمیم‌گیر، دائماً با تصمیماتی روبه‌رو هستند که هزینه فرصت بالایی دارند. سرمایه‌گذاری در صنعت خاص، ساختن یک سد، یارانه دادن به یک بخش، توسعه حمل‌ونقل عمومی یا هزینه‌کرد بودجه در آموزش؛ هر یک از این انتخاب‌ها دارای هزینه فرصت بالقوه‌ای است.

مثلاً اگر دولت تصمیم بگیرد بودجه قابل توجهی را به یارانه انرژی اختصاص دهد، ممکن است از فرصت بهبود آموزش و بهداشت عمومی، توسعه زیرساخت‌ها یا کاهش فقر محروم شود. تحلیل هزینه فرصت، به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیم‌هایی اتخاذ کنند که بیشترین تأثیر مثبت را بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی بلندمدت داشته باشد.

نقش هزینه فرصت در بهینه‌سازی رفتار اقتصادی

تحلیل هزینه فرصت، افراد و سازمان‌ها را به اندیشیدن بلندمدت، مقایسه گزینه‌ها و انتخاب‌های آگاهانه‌تر سوق می‌دهد. این تحلیل، نه‌تنها بهینه‌سازی اقتصادی، بلکه بهینه‌سازی زمانی، ذهنی و استراتژیک را نیز ممکن می‌سازد.

به‌علاوه، آموزش مفهوم هزینه فرصت از دوران مدرسه و دانشگاه، می‌تواند منجر به تربیت نسلی شود که تصمیم‌گیری‌های منطقی‌تر، مسئولانه‌تر و تحلیل‌گرانه‌تری در مواجهه با منابع زندگی خود داشته باشند.

مفهوم هزینه فرصت، فراتر از یک نظریه تئوریک اقتصادی، به ابزاری کاربردی در زندگی روزمره، مدیریت سازمانی و سیاست‌گذاری تبدیل شده است. بی‌توجهی به آن می‌تواند منجر به تصمیم‌های ضعیف، هدررفت منابع و از دست دادن فرصت‌های مهم شود.

درک صحیح این مفهوم، قدرت پیش‌بینی و تحلیل ما را بالا می‌برد و به ما امکان می‌دهد با دقت و آگاهی بیشتری، از میان گزینه‌های متعدد، مسیر بهینه را انتخاب کنیم.

چالش‌ها و محدودیت‌های درک و محاسبه هزینه فرصت

با وجود اهمیت فراوان هزینه فرصت در تصمیم‌گیری‌های فردی، سازمانی و کلان، درک و محاسبه دقیق آن در عمل، همیشه ساده نیست. این مفهوم، اگرچه در تئوری شفاف به‌نظر می‌رسد، اما در دنیای واقعی با چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی روبه‌روست.

دشواری در شناسایی تمام گزینه‌های جایگزین

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در محاسبه هزینه فرصت، شناسایی دقیق و کامل گزینه‌های جایگزین است. در بسیاری از موارد، افراد یا سازمان‌ها نمی‌توانند تمام فرصت‌های ممکن را به‌طور کامل شناسایی کنند یا به آن‌ها فکر کنند. به همین دلیل، تصمیم‌گیران اغلب فقط گزینه‌های قابل مشاهده و کوتاه‌مدت را در نظر می‌گیرند، در حالی‌که ممکن است گزینه‌های بلندمدت یا پنهان، ارزش بیشتری داشته باشند.

مشکل در ارزیابی دقیق ارزش جایگزین‌ها

حتی اگر بتوانیم تمام گزینه‌های جایگزین را شناسایی کنیم، تعیین دقیق ارزش هر یک از آن‌ها کار بسیار دشواری است. ارزش واقعی یک گزینه جایگزین می‌تواند وابسته به عوامل متعدد مانند تغییرات بازار، نوسانات قیمتی، تحولات تکنولوژیک یا حتی رفتار رقبا باشد.

برای مثال، فرض کنید فردی می‌خواهد تصمیم بگیرد که ادامه تحصیل بدهد یا وارد بازار کار شود. ارزیابی دقیق ارزش آینده‌ای که با مدرک تحصیلی بالاتر به‌دست خواهد آورد، به فاکتورهای غیرقابل پیش‌بینی زیادی بستگی دارد: تغییرات بازار کار، پیشرفت‌های فناوری، سیاست‌های استخدامی و حتی شرایط اقتصادی کلان.

تأثیر عوامل روان‌شناختی و شناختی

مطالعات اقتصاد رفتاری نشان داده است که افراد اغلب تحت‌تأثیر سوگیری‌های شناختی (Cognitive Biases) قرار دارند. از جمله این سوگیری‌ها می‌توان به "سوگیری حال‌گرایی" (Present Bias) اشاره کرد، یعنی تمایل به ترجیح منافع فوری بر منافع بلندمدت. این موضوع باعث می‌شود افراد هزینه فرصت گزینه‌های بلندمدت را دست‌کم بگیرند و تصمیماتی بگیرند که در نهایت به زیان آن‌ها تمام می‌شود.

همچنین، «اثر مالکیّت» (Endowment Effect) می‌تواند باعث شود افراد ارزش دارایی‌های فعلی خود را بیش از حد واقعی تصور کنند و بنابراین، فرصت‌های جدید را کمتر جدی بگیرند یا ریسک‌گریز شوند.

چالش در انتقال مفهوم به مدیران و سیاست‌گذاران

در سطح سازمانی و سیاست‌گذاری، توضیح و محاسبه هزینه فرصت به مدیران، سیاست‌گذاران یا ذی‌نفعان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. بسیاری از افراد تمایل دارند تنها هزینه‌های نقدی و قابل مشاهده را در تصمیم‌گیری لحاظ کنند و هزینه‌های پنهان یا ضمنی را نادیده بگیرند.

این مسئله به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ یا تصمیمات عمومی، می‌تواند منجر به انتخاب‌های ناکارآمد، هدررفت بودجه و از دست دادن فرصت‌های ارزشمند توسعه شود.

نوسانات محیطی و تغییرات آینده

محاسبه هزینه فرصت، همیشه مبتنی بر پیش‌بینی شرایط آینده است. از آن‌جایی که پیش‌بینی دقیق متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک دشوار است، برآورد هزینه فرصت دقیق و قطعی تقریباً غیرممکن می‌شود. تغییر نرخ بهره، نوسانات بازار، تغییر سیاست‌های کلان یا حتی بحران‌های غیرمنتظره جهانی، همه می‌توانند ارزش واقعی گزینه‌های جایگزین را دگرگون کنند.

اگرچه هزینه فرصت ابزار قدرتمندی در تصمیم‌گیری اقتصادی محسوب می‌شود، اما محدودیت‌ها و چالش‌های عملی آن ایجاب می‌کند که با دقت و انعطاف‌پذیری بیشتری به آن نگاه شود. شناخت این محدودیت‌ها به افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌های خود، منطقی‌تر، علمی‌تر و با آگاهی از ریسک‌ها عمل کنند.

نتیجه‌گیری

هزینه فرصت، مفهومی بنیادین و کلیدی در علم اقتصاد است که نقش حیاتی در تصمیم‌گیری‌های فردی، سازمانی و کلان ایفا می‌کند. این مفهوم به ما یادآوری می‌کند که هر انتخابی، بهایی دارد و منابع محدود در اختیار ما همیشه باید با دقت و آگاهی تخصیص یابند.

شناسایی و تحلیل دقیق هزینه فرصت، به افراد و مدیران کمک می‌کند تا از میان گزینه‌های مختلف، بهترین و بهینه‌ترین تصمیم را اتخاذ کنند و از هدررفت منابع جلوگیری نمایند. با این حال، درک و محاسبه هزینه فرصت همواره با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه است که شناخت آن‌ها برای تصمیم‌گیری هوشمندانه ضروری است.

از سوی دیگر، عوامل روان‌شناختی و شناختی، پیچیدگی‌های محاسبه هزینه فرصت را افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند افراد گاهی انتخاب‌هایی بکنند که به نفع منافع بلندمدت آن‌ها نیست. به همین دلیل، آموزش و آگاهی‌بخشی درباره اهمیت هزینه فرصت از جمله اقدامات کلیدی برای ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری‌ها است.

در نهایت، هزینه فرصت نه تنها یک مفهوم تئوریک، بلکه ابزاری کاربردی و راهبردی است که به ما کمک می‌کند تا در زندگی روزمره و محیط‌های کاری، تصمیماتی آگاهانه‌تر، منطقی‌تر و کارآمدتر اتخاذ کنیم و بدین ترتیب به بهبود بهره‌وری و رفاه اقتصادی دست یابیم.